Bogumill, Bogumillll jedziemy do Kalinca! Czyli tam i z powrotem - wizyta w Russowie

Bogumil, Bogumil jedziemy do Kalinca!!! To zdanie cytuje, gdy tam sie udaje. Dlaczego? Bo po pierwsze Kaliniec, po drugie humory Basi Niechcicowej i oczywiscie Russow i Maria Dabrowska i Anna Kowalska. Romans wszech czasow. Co do ostatniego to czytamy go w Homobiografiach- Krzysztofa Tomasika. I na koniec najlepsze. Trzydziesci lat ciocia przejezdzala obok dworku w Rusowie i wreszcie wielkiego swiata trzeba bylo by docenic bliskosc. 

Wszystko przez grajkow cyganskich na rynku w Brugge. Od rana rzneli niemilosiernie motyw z filmu Noce i Dnie, Jerzego Antczaka. Walc Waldemara Kazanieckiego stal sie sztandarowym hitem Haliny Kunickiej a ze slowami Agnieszki Osieckiej, piosenka Od nocy do nocy kroluje na polskiej scenie muzycznej juz od 1975 roku.

Kilka slow o naszej Marii Dabrowskiej

Maria Dąbrowska spędziła w Russowie tylko dzieciństwo i młodość, ale do końca pozostała związana z Ziemią Kaliską. Najbardziej znane jej utwory to: "Uśmiech dzieciństwa", "Ludzie stamtąd" oraz "Noce i dnie" - wyraźnie związane z realiami Russowa z przełomu XIX/XX wieku. Obraz wsi widoczny jest również we wspomnieniach: "Nasz dom", "Rzemiennym dyszlem", "Jak zostałam pisarzem". Miejscem akcji w utworach Dąbrowskiej jest najczęściej wieś rodzinna. Jednak poza wspomnieniami, nazwa miejscowości "Russów" w oryginalnym brzmieniu, nie pojawia się w utworach literackich. W "Ludziach stamtąd" występuje jako Rusocin, a w "Nocach i dniach" jako Serbinów. Powieść "Noce i dnie" spopularyzowana przez filmową ekranizację i serial telewizyjny o tym samym tytule jest autentyczną sagą rodzinną Szumskich osadzoną w realiach środowiska, w którym żyła pisarka i jej prawdziwi bohaterowie.

Maria Dąbrowska (6 X 1889 - 19 V 1965) pisarka i publicystka, urodziła się w Russowie pod Kaliszem jako najstarsza córka Ludomiry i Józefa Szumskich (miała dwie siostry: Helenę i Jadwigę oraz dwóch braci: Stanisława i Bogumiła).

Dom rodzinny M. Dąbrowskiej w Russowie nigdy nie był własnością jej rodziców. Na początku 1889 r., Józef Szumski podjął tutaj pracę jako administrator w majątku Kazimierza Waliszewskiego i Hildegardy Mniewskiej (obejmował ok. 400 ha gruntów). W tym okresie wieś należała do gminy Zborów (obecnie gm. Żelazków) i parafii Tykadłów.

Kiedy Szumscy przybyli do Russowa, majątek był bardzo zaniedbany przez poprzednich administratorów. Jego właściciele mieszkali na stałe we Francji, co utrudniało nad nim nadzór i w konsekwencji sprzyjało złej gospodarce. Józef Szumski będąc kolejnym administratorem przez blisko dwadzieścia lat, doprowadził go do stanu rozkwitu.

Rodzice pisarki zamieszkali w skromnym dworku otoczonym parkiem krajobrazowym. Dzisiejszy budynek różni się od pierwowzoru architekturą zewnętrzną i układem pomieszczeń. Dawniej na piętrze znajdował się panieński pokoik Marii i jej sióstr, z oknem wychodzącym na zachodnią stronę parku. Na parterze mieściły się trzy pokoje: sypialnia, salon i pokój ojca pisarki - pełniący funkcję kancelarii administratora. Szumscy przywiązywali wielką wagę do wykształcenia swoich dzieci. Najstarsza Maria otrzymała staranne wykształcenie. Początkowo uczyła się w domu, a kiedy ukończyła jedenaście lat rodzice oddali ją na pensję Heleny Semadeniowej w Kaliszu. Następnie uczyła się w kaliskim gimnazjum rządowym oraz na pensji Pauliny Hawelke w Warszawie. W 1907 r. wyjechała na studia przyrodnicze do Lozanny, które dalej kontynuowała w Brukseli.

Pomysł utworzenia muzeum M. Dąbrowskiej w Russowie powstał po śmierci pisarki w 1965 r., a jego głównymi organizatorami byli: Wydział Kultury Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Kaliszu, Muzeum Ziemi Kaliskiej oraz Komitet Społeczny.

Historia muzeum rozpoczyna się w 1971 r., kiedy odbudowany dworek otwarto jako Izbę Pamięci M. Dąbrowskiej. W 1979 r. obiekt otrzymał status Oddziału Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej w Kaliszu.

Pod koniec lat osiemdziesiątych XX w. rozpoczęto rewaloryzację zaniedbanego parku. Przez kilka lat sukcesywnie prowadzone prace, doprowadziły w 1994 r. do uporządkowania całego jego obszaru. W latach 1988-1998 na terenie parku podjęto również tworzenie ekspozycji etnograficznej budownictwa chłopskiego związanego z regionem kaliskim.

Ekspozycja muzealna

Obecna wystawa została przebudowana wg koncepcji G. Przybylskiej. Podjęto próbę rekonstrukcji pomieszczeń, które mieściły się w domu rodzinnym pisarki. Odtworzono: pokój panieński M. Dąbrowskiej, sypialnię, salon, pokój Józefa Szumskiego oraz kuchnię. Trzeba zaznaczyć, że przy aranżacji wnętrz posłużono się metodą rekonstrukcji muzealnej, ponieważ wyposażenie domu państwa Szumskich uległo całkowitemu rozproszeniu.

Pokój Marii Dąbrowskiej został wyposażony w meble z końca XIX w. Wnętrze wypełniają reprodukcje fotograficzne przedstawiające: rodziców pisarki, Marię w okresie dzieciństwa, jej rodzeństwo. Znalazły się tu również fotografie z okresu studenckiego, w Brukseli i Lozannie. Całość uzupełniają oryginalne pamiątki pochodzące z ostatniego mieszkania Dąbrowskiej: maszyna do pisania, fotografie, dywaniki, ranne pantofle, bibeloty.

Na klatce schodowej umieszczono fotografie dworku w Russowie przed odbudową z lat 50. XX w. oraz obrazy kaliskiego malarza Zygmunta Miszczyka, z początku lat 80. XX w., które przedstawiają russowski dworek po odbudowie.

W niewielkim pokoiku przed wejściem do biblioteki wyeksponowano wszystkie elementy z wyposażenia ostatniego mieszkania M. Dąbrowskiej, jakie znalazły się w zbiorach muzeum: kilka mebli czeczotowych, oryginalna wizytówka, obrazki namalowane przez pisarkę.

Pokój literacki - biblioteka, poświęcony jest przede wszystkim twórczości M. Dąbrowskiej. Część prezentowanych tu książek pochodzi z jej domowej prywatnej biblioteki. Wśród nich znajdują się: utwory literackie i przekłady utworów literackich na języki obce, publicystyka. Na uwagę zasługują dwa portrety przedstawiające pisarkę: Z. Jasińskiej-Nowickiej z lat pięćdziesiątych oraz autorstwa Jerzego Mecha wykonany w połowie lat sześćdziesiątych.

W salonie zgromadzono obrazy związane z Kaliszem i częściowo z twórczością Dąbrowskiej. Najcenniejszym wśród nich jest akwarela Juliusza Kossaka przedstawiająca fragment parku w Siąszycach, ok. poł. XIX w. (posiadłość opisana w "Nocach i dniach" pod nie zmienioną nazwą), kopie portretów dziadków pisarki ze strony matki: Józefy i Feliksa Gałczyńskich (wykonane przez Tadeusza Gaworzewskiego), Ludwika Szolca i jego żony Malwiny (rodzice Stefana Szolca-Rogozińskiego, znanego podróżnika, odkrywcy Kamerunu w Afryce) - autorstwa znanego kaliskiego malarza Jozefa Balukiewicza).

Sypialnia została wyposażona w komplet mebli czeczotowych z końca XIX wieku. Ściany ozdobiono obrazami Zenobiusza Cerkiewicza z fragmentami parku kaliskiego oraz rysunkami Napoleona Ordy. Chcąc przybliżyć epokę do wystroju wprowadzono kostium Barbary Niechcicowej z filmu "Noce i dnie", pod postacią której Dąbrowska opisała swoją matkę.

Pokój Józefa Szumskiego, ojca pisarki, pełnił funkcję kancelarii administratora. Stąd w wyposażeniu plany folwarku, książki i czasopisma o tematyce rolniczej z przełomu XIX/XX w. Na jednej ze ścian umieszczono krzyż powstańczy z 1863 r. nawiązujący do jego udziału w powstaniu styczniowym. Tu znajduje się również kostium Bogumiła Niechcica z filmu "Noce i dnie", którego pierwowzorem był Józef Szumski.

Kuchnia jest ostatnim pomieszczeniem ekspozycji stałej - jej wnętrze wypełniają półki na naczynia, listwy z haczykami do wieszania różnorodnego sprzętu domowego. Pod koniec XIX w. naczyń kuchennych używano bardzo dużo. W wyposażeniu warto zwrócić uwagę na rondle miedziane, pojemniki fajansowe do przypraw, dwie wagi stojące na kredensie oraz na maglownicę o żeliwnej podstawie (przełom XIX / XX w.).

Grażyna Przybylska

Ekspozycja drewnianego budownictwa ludowego ziemi kaliskiej
(na terenie parku Oddziału Literackiego w Russowie)

Mini-skansen w obrębie parku, przy dworku Marii Dąbrowskiej w Russowie tworzy sześć obiektów tradycyjnej kaliskiej architektury ludowej. Na tzw. "zagrodę kaliską" ujętą sztachetowym ogrodzeniem składają się trzy budynki. Zachowujący archaiczne i typowe dla Kaliskiego cechy, podcieniowy wąskofrontowy dom z ok. 1870 r. z Takomyśli, gm. Godziesze Wielkie, o mieszanej konstrukcji ścian zrębowo-sumikowo-łatkowej i czterospadowym dachu krytym słomą. Dom jest jednotraktowy z amfiladowym układem wnętrza: sień - izba - komora i został wyposażony w pełni w autentyczne zabytkowe sprzęty, narzędzia i ozdoby, odzwierciedlające warunki życia średniozamożnej rodziny chłopskiej z przełomu XIX i XX w. Stodoła dwusąsiekowa z 2 poł. XIX w. z Godziesz Wielkich, o zrębowej konstrukcji ścian i czterospadowym dachu krytym także słomą, w której wnętrzu można oglądać tradycyjne narzędzia i urządzenia rolnicze, związane z uprawą i sprzętem zbóż oraz roślin okopowych; znajdują się tu też: wialnia, młockarnia oraz lada do rżnięcia sieczki na paszę dla zwierząt. Pomiędzy domem mieszkalnym a stodołą ustawiona została obora z końca XIX w. ze Skrzatek, gm. Godziesze, o mieszanej konstrukcji ścian i dwuspadowym dachu krytym słomą. Jedno z jej dwóch pomieszczeń urządzono jako pomieszczenie dla żywego inwentarza z wykorzystaniem autentycznych zabytków materialnej kultury związanej z hodowlą bydła, koni i drobiu.

Pochodzący z 1 poł. XIX w. dom "wyrobnika" z Dobrzeca, wsi położonej w bezpośredniej bliskości Kalisza, o zrębowej konstrukcji bielonych ścian i czterospadowym dachu krytym słomą, umieszczony został w zielnym ogródku otoczonym chruścianym płotkiem. Jego wyposażenie ukazuje tradycyjne zajęcia kobiety wiejskiej, szczególnie starszej, żyjącej z umiejętności swych rąk i znajomości ziół. W "chacie zielarki", poza zwykłym zestawem koniecznych sprzętów, ujrzeć można, wiele narzędzi do obróbki lnu i wełny oraz naczynia wypełnione ziołami, i pęki suszących się leczniczych roślin. Piec w oświetlonej jednym niewielkim okienkiem izbie posiada otwarte palenisko "komin" bez płyty kuchennej, na głównej zaś ścianie podziwiać można wśród rzędów świętych obrazów, skromną kolekcję Sudeckiego malarstwa na szkle.

Pojedynczo, bez właściwego dla nich otoczenia eksponowane są dwa zabytkowe spichlerze. Jeden z nich, z 2 poł. XVIII w. jest zarazem najstarszym przykładem dawnej architektury wiejskiej w skansenie, a pochodzi z dawnej zagrody wybranieckiej w Russowie, której zasadnicze budynki uległy pożarowi w latach 60-tych XX w. Spichlerz zwany w miejscowej gwarze " sołkiem" wzniesiony na podwalinie z polnych głazów, charakteryzuje się zrębową konstrukcja ścian z potężnych bali modrzewiowych oraz czterospadowym dachem, który wysuwa się znacznie przed lico budynku, tworząc typowy dla archaicznych form architektonicznych Kaliskiego bezsłupowy podcień - "przyłap". Dwudzielne wnętrze, bowiem "sołek" kryje za pozornie tylną ścianą ukryte pomieszczenie dostępne po obróceniu ściennego bala, jest całkowicie ciemne - pozbawione otworów okiennych.

Drugi spichlerz pochodzący z 1800 r., z Kużnicy Grabowskiej, stanowi przykład budownictwa folwarcznego. Posadowiony na podmurówce z rudy darniowej jest budynkiem szerokofrontowym o słupowym podcieniu z wysokim dachem krytym gontem. Wewnątrz pojedyncze obszerne pomieszczenie doświetlone kwadratowym wyglądkami z kowalskiej roboty kratą i schodkami na poddasze.

Anna Jabłońska-Ważny

http://www.muzeum.kalisz.pl/oddzialy_russow.html